۸ ـ کسب موقعیت نخست تربیتی در منطقه و جهان اسلام و ارتقای فزاینده جایگاه تعلیم تربیتی ایران در سطح جهانی
۲ ـ ۲ پیشینه
۲ ـ ۲ ـ ۱ پیشینه داخلی:
چراغی (۱۳۹۰) در پایان‌نامه خود با عنوان “بررسی تطبیقی آراء علامه جعفری و آیت‌الله جوادی آملی در خصوص حیات طیبه و جنبه‌های تربیتی آن” به بیان دیدگاه‌های علامه جعفری و آیت‌الله جوادی آملی در مورد ویژگی‌های حیات طیبه و استخراج جنبه‌های تربیتی آن پرداخته است.
زارعی (۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود با عنوان «بررسی ابعاد فردی و اجتماعی حیات طیبه از دیدگاه اسلام» در پی پاسخ به این پرسش است که ابعاد فردی و اجتماعی حیات طیبه از دیدگاه اسلام کدم‌اند؟ این پژوهش پیرامون ابعاد فردی و اجتماعی حیات طیبه از دیدگاه اسلام است و در مقام تبیین این ابعاد با بهره‌گیری از کتب مرجع و تفاسیر و آیات و احادیث و سایر کتب تخصصی و اسلامی به دنبال معنای حیات طیبه، معرفی ابعاد فردی و اجتماعی آن و ارتباط این دو بعد است.
شیر اسدی (۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود تحت عنوان «بررسی و تبیین حیات طیبه در نهج‌البلاغه» به پژوهش درباره‌ی مفهوم حیات طیبه در نهج‌البلاغه می‌پردازد و بیان می‌کند که حیات طیبه خاصه فرد یا افراد معینی نیست و با ظهور حضرت مهدی موعود (عج) به اوج خود می‌رسد. با محقق شدن حیات طیبه هیچ استعدادی از استعدادهای انسان به ورطه فراموشی سپرده نمی‌شود و هر یک از نبوغ‌های وی روزبه‌روز فروزان‌تر می‌شود. این پژوهش پس از بررسی‌های خود در معنای حیات طیبه در نهج‌البلاغه، نتیجه می‌گیرد که از آنجائی که زندگی حضرت علی (ع) سراسر حیاتی معقول و طیب بوده است همواره خلاف مسیر خویش را حیاتی نامعقول می‌داند.
نیک‌نفس (۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود با عنوان «بررسی تأویلی و تفسیری حیات طیبه از منظر قرآن و روایات» در پی‌شناخت حیات طیبه، راه‌های کسب سعادت و وصول به حیات طیبه، جلوه‌های حیات طیبه و مصادیق حیات طیبه است. در این پژوهش بیان می‌شود که حیات طیبه در دنیا و آخرت، در سایه‌ی معرفت حقیقی خدا و رسول (ص) و اهل‌بیت (ع) است که نتیجه‌ی آن حب و اطاعت آن بزرگواران است. همچنین بیان می‌کند که مصادیق و جلوه‌های ره‌یافتگان مسیر حیات طیبه را می‌توان شامل اطاعت کندگان اوامر الهی، رسول خدا (ص) و اهلی بیت عصمت و طهارت و استجابت کنندگان دعوت حیات‌بخش خدای تعالی و رسول (ص) دانست.
دیسناد (۱۳۸۸) در پایان‌نامه خود تحت عنوان “بررسی و تبیین حیات طیبه از دیدگاه قرآن کریم با آرمان‌شهر لیبرالیسم و اهداف تربیتی آن‌ها” به بررسی آرمان‌شهر اسلام و لیبرالیسم، مؤلفه‌های آرمانی هر دو مکتب و هدف‌های تربیتی منبعث از آن‌ها پرداخته است و ضمن بیان وجوه تشابه و تمایز دو مکتب، نقد آرمان‌شهر لیبرالیم را نیز مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده است. همچنین بیان می‌دارد که آرمان‌شهر لیبرالیسم دارای ویژگی‌هایی چون آزادی عقلانیت، مسئولیت‌پذیری، تکلیف پذیری، حقوق شهروندی و شادی و آرامش است که در اسلام نیز حائز اهمیت می‌باشد.
قاسمی (۱۳۸۸) در پایان‌نامه خود با عنوان “حیات طیبه در قرآن و نهج‌البلاغه” حقیقت حیات طیبه و چیستی آن را آن‌طور که هست، پس از جستجو در قرآن و نهج‌البلاغه تبیین کرده است و معنای لغوی و اصطلاحی حیات طیبه و همچنین مراتب حیات طیبه برای انسان‌های مختلف را نشان داده است.
او در این پژوهش بیان می‌کند که تنها باایمان و عمل صالح و اطاعت الهی و اجابت دعوت رسول اکرم (ص) می‌توان به حیات طیبه دست‌یافت و خدای متعال در قرآن کریم به صاحبان حیات طیبه وعده امن الهی، بهشت جاویدان، رزقی مخصوص، فوز عظیم، قرار گرفتن در مغفرت الهی و اجری بسیار بزرگ داده است.
تاج‌الدین (۱۳۸۵) در پایان‌نامه خود با عنوان «حقیقت حیات طیبه و قلمرو آن» به بررسی معنای حیات طیبه در قرآن و روایات و مراتب حیات از دیدگاه آن‌ها پرداخته است و نظرات مفسران را درباره‌ی حقیقت حیات طیبه و قلمرو آن بیان و موردنقد و بررسی قرار داده است. همچنین عوامل رسیدن به حیات طیبه و آثار آن در دنیا و آخرت نیز بیان‌شده است.
درویشی (۱۳۸۱) در پایان‌نامه خود با عنوان «اهداف و محتوی تربیت از دیدگاه امام صادق (ع)» بیان می‌کند که در هر نظام تعلیم و تربیت بیش از هر چیز باید هدف آن نظام مشخص باشد تا بتوان برای وصول به آن هدف برنامه‌ریزی کرد و راه‌های رسیدن به آن را مشخص کرد؛ و اهداف نهایی تربیت را از دیدگاه امام صادق (ع) شامل هدایت و رشد، طهارت و حیات طیبه، تقوا، قرب و رضوان و عبودیت می‌داند.
مهدی فرد (۱۳۸۱) در پایان‌نامه خود با عنوان “حیات معقول از دیدگاه علامه محمدتقی جعفری (با تأکید بر تفسیر نهج‌البلاغه)”با تکیه‌بر دیدگاه‌های علامه جعفری در آثار متنوع ایشان خصوصاً مجموعه ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه نخست “حیات انسانی”و ارزش والای آن و “حیات معقول”و “حیات طبیعی” و رابطه این دو باهم موردبحث قرار داده و بعد از بررسی حیات طیبه در آیات و روایات، به ارتباط آن با حیات معقول پرداخته است سپس جایگاه انسان را به‌عنوان رهرو طریق حیات معقول توصیف و راه‌های تکامل انسان در حیات تکاملی و معقول را تبیین کرده است.
مروجی (۱۳۹۱) در مقاله خود با عنوان ” حیات طیبه، هدف تربیت نهایی برنامه درسی ملی” ضمن بیان معنای حیات طیبه با توجه به آیه ۷۹ سوره نحل، تأکید می‌کند که انتظار این است که نظام تعلیم و تربیتی که برنامه درسی ملی به‌عنوان طرح کلان آن است، باید زمینه‌ساز دستیابی متر بیان به زندگی پاکیزه (حیات طیبه) باشد در همین راستا، اهمیت نقش معلمان، برنامه‌ها، روش‌ها و محتوا را در تحقق مراتب حیات طیبه یادآور می‌شود.
۲ ـ ۲ ـ ۲ پیشینه خارجی:
با توجه به اینکه موضوع حیات طیبه موضوعی است که در منابع لاتین به آن پرداخته نشده است و از طرفی این مفهوم به عنوان هدف نظام تعلیم و تربیت ایران در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است در این بخش به اهداف آموزش و پرورش در بعضی از کشورها اشاره می‌شود.
در گزارش ملی که از اهداف آموزش در استرالیا در سال ۲۰۰۹ منتشر شده است دو هدف فراگیر در آموزش را مطرح می‌کند، هدف اول آموزش استرالیا: ترویج عدالت و تعالی و هدف دوم اینکه همه‌ی جوانان استرالیایی تبدیل به یادگیرندگان موفق، دارای اعتماد به نفس و افراد خلاق و فعال و شهروندان آگاه شوند.
در فلسفه آموزش ملی کشور مالزی که در سال ۱۹۹۸ تنظیم شده است بیان شده که در آموزش و پرورش مالزی، بیشتر برنامه‌های آموزشی و فعالیت‌های هدفمند آموزشی به طور خاص موضوعات زیر را دنبال می‌کنند:
۱ ـ آماده کردن دانش آموزان با مهارت‌های فکری، عاطفی و روانی حرکتی ضروری که در یک شکل کلی و یکپارچه به تولید افرادی که از نظر فکری و ازلحاظ جسمی، احساسی و معنوی متعادل هستندو عملکرد سواد خواندن و نوشتن دارند منجر شود.
۲ ـ القاء و پرورش آگاهی ملی از طریق پرورش ایده‌های مشترک، ارزش‌ها، آرمان‌ها و وفاداری به منظور قالب وحدت ملی و هویت ملی در یک جامعه چند قومی.
۳ ـ تولید نیروی انسانی با مهارت‌های لازم برای توسعه اقتصادی و ملی
۴ ـ درونی کردن ارزش‌های اخلاقی مورد نظر و ترویج شخصیت و توسعه زیبایی شناسی و حس مسئولیت و منظم بودن، در دانش آموزان که به تدریج آن‌ها را قادر می‌سازد تا به طور مؤثر کمک به سوی ملت سازی بکنند.
۲ ـ ۳ جمع‌بندی و چهارچوب پژوهش:
یکی از مباحث مهم در تعلیم و تربیت و به‌ویژه تربیت اسلامی بحث مربوط به تعیین اهداف تربیت است. درواقع ازجمله مسائل مهم برنامه‌ریزی آموزشی و تربیتی، تعیین اهدافی است که کوشش‌ها و فعالیت‌های آموزشی و پرورشی باید معطوف به آن‌ها باشد. کسانی که به نحوی با تعلیم و تربیت، سروکار دارند باید نسبت به اهداف تربیتی آگاه باشند. اگر از این آگاهی برخوردار باشند، نقطه‌ی شروع فعالیت‌های تربیتی و سمت‌وسوی این حرکت را با بصیرت بر خواهند گزید و اهداف تربیتی، نقطه‌ی شروع و جهت فعالیت را به آن‌ها نشان خواهد داد.
به عبارتی هدف، در تعلیم و تربیت به معنای وضع نهایی و مطلوبی است که به‌طور آگاهانه، سودمند تشخیص داده‌شده است و برای تحقق آن، فعالیت‌های مناسب تربیتی انجام می‌گیرد.
اگر تعلیم و تربیت را صیرورت و تحول آدمی از وضع موجود به وضع مطلوب تلقی کنیم، بدون شک این تحول، نیازمند به آگاهی از هدف و مجموعه اهدافی است که جهت و مسیر حرکت و سرانجام، منزل نهایی آن را مشخص می‌سازد.
بر اساس بنیان‌های نظری تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران، هدف و غایت زندگی دنیوی بر مبنای معارف اسلامی و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام “دستیابی به حیات طیبه” بیان‌شده است به همین دلیل تحقق حیات طیبه در سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت ایران به‌عنوان هدف نهایی نظام تعلیم و تربیت بیان‌شده است؛ و رسالت خطیر آموزش‌وپرورش “فراهم آوردن زمینه و ایجاد آمادگی برای دستیابی به مرتبه‌ای از حیات طیبه توسط دانش آموزان و متر بیان است.
با توجه به اهمیت آگاهی متخصصان و دست اندر کارن حوزه‌ی تعلیم و تربیت از هدف تعریف‌شده برای نظام تربیتی در هر کشور و با توجه به اینکه سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت به‌عنوان تنها سند مصوب و قابل‌اجرا در حوزه‌ی تعلیم و تربیت شناخته می‌شود در این پژوهش سعی شده است علاوه بر تحلیل مفهوم حیات طیبه در قرآن و روایات به بیان جایگاه آن در سند تحول بنیادین آمورش و پرورش ایران پرداخته شود و همچنین چگونگی نیل به حیات طیبه و راه‌های رسیدن به‌مراتب حیات طیبه در آموزش‌وپرورش با توجه به نقش عناصر مختلف نظام تعلیم و تربیت بررسی و تبیین شود.
فصل سوم
روش پژوهش
مقدمه:
روش‌های تحقیق کیفی در رشته‌های علوم اجتماعی و علوم کاربردی همچون علوم تربیتی، مدیریت و برنامه‌ریزی به‌صورت فزاینده‌ای مورداستفاده قرار می‌گیرد. علوم اجتماعی که از دیرباز مرهون روش‌های علوم تجربی بود. اینک این روش‌ها را چندان مناسب نمی‌یابد و آن‌ها نمی‌توانند راهگشا باشند. (مارشال و رأس من،۱۳۸۱: ۱)
پژوهش کیفی به معانی، دیدگاه‌ها و ادراکات توجه دارد یعنی در پی فهم معنای وقایع، موقعیت‌ها، اعمال شرکت‌کنندگان مطالعه و توضیحات آن‌ها در مورد زندگی و تجارب خود، از دیدگاه خود آن‌هاست. (حریری،۱۳۸۵: ۶)
به‌طورکلی تحقیق کیفی به داده‌هایی سروکار داردکه واقعیت‌های موردمطالعه را به‌صورت کلامی، تصویری یا امثال آن نمایان کرده و مورد تحلیل قرار می‌دهد. در این فرایند پژوهشگر تصویری کل گرا و تاریخی از طریق تحلیل واژگان به دست می‌دهد. نظر افراد ذی‌ربط را به‌تفصیل گزارش می‌کند و بررسی را در محیط طبیعی به انجام می‌رساند… بنابراین تحقیق کیفی در صورتی به کار می‌رود که بخواهیم یک پدیده را از جهات گوناگون موردبررسی قرار دهیم. (بازرگان،۱۳۸۷: ۳۰ ـ ۲۹) و به سؤال‌های تحقیق از نگاه‌های مختلف پاسخ‌گوییم از این روش استفاده می‌کنیم.
روش پژوهش: ۳ ـ ۱
این تحقیق چون ازنظر هدف به‌صورت بنیادی و از نوع تحقیقات کیفی است از روش تحقیق تحلیلی-اسنادی برای انجام تحقیق استفاده‌شده است و بر این اساس به‌منظور تهیه و تدوین مبانی نظری و پیشینه تحقیق و همچنین برای استخراج مؤلفه‌ها و نقش‌های مختلف عناصر نظام تعلیم و تربیت در تحقق حیات طیبه جهت استفاده در فرم مصاحبه، اسناد و منابع کتابخانه‌ای موردبررسی قرارگرفته و اطلاعات موردنظر جمع آوری‌شده است همچنین در تحلیل مفهومی و اسنادی مفهوم کلیدی “حیات طیبه” موردبررسی قرارگرفته و جایگاه آن در مبانی نظری سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت ایران مشخص و بیان‌شده است.
جامعه متنی و آماری پژوهش: ۳ ـ ۲
جامعه متنی پژوهش:
قرآن کریم و کلیه متون دینی درزمینهی حیات طیبه
مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران
جامعه ی آماری پژوهش:
صاحب‌نظران حوزه‌ی تعلیم و تربیت، مدیران آموزش‌وپرورش و متصدیان تدوین سند تحول تعلیم و تربیت وکارشناسان حوزه‌ی دینی
نمونه پژوهش و روش نمونه‌گیری: ۳ ـ ۳
“در پژوهش کیفی برای تعیین اندازه نمونه نمی‌توان از فرمول مشخص و واحدی استفاده کرد”(حریری،۱۳۸۵: ۱۳۹) بنابراین «برای نمونه‌گیری افراد مورد مشاهده در پژوهش‌های کیفی به‌جای نمونه‌گیری احتمالی از راهبردهای نمونه‌گیری قصدی یا هدفمند استفاده می‌شود. در این نمونه‌گیری، پژوهشگر سعی بر آن داردکه افراد را چنان انتخاب کند تا هدف تحقیق تحقق یابد.»(ملاباقری به نقل از بازرگان،۱۳۸۷: ۵۵) منطق نمونه‌گیری هدفمند، انتخاب مواردی است که امکان مطالعه عمیق را فراهم می‌سازند و پژوهشگر از طریق آن‌ها می‌تواند اطلاعات فراوانی درباره‌ی موضوع‌های اساسی مربوط به مسئله و هدف پژوهش به دست آورد. (حریری،۱۳۸۵: ۱۳۳) با این وصف نمونه‌گیری در این پژوهش به‌صورت نمونه‌گیری هدفمند انجام می‌شود بنابراین با توجه به سؤالات و اهداف؛ در قسمت مطالعات نظری و پاسخ به سؤال ۱ و ۲ پژوهش، نمونه تحقیق شامل آیات قرآن و متون دینی که به‌طور خاص به مفهوم حیات طیبه پرداخته‌اند و همچنین بخش‌هایی از سند تحول بنیادین تعلیم و تربیت که مفهوم حیات طیبه را بیان کرده است، می‌باشد.
نمونه‌گیری در قسمت پیمایشی و پاسخ به سؤال ۳ تحقیق نیز به‌منظوراعتبار سنجی راهکارها، نمونه‌گیری هدفمند است. بدین نحو که با توجه به اهداف و سؤالات از جامعه پژوهش، آن دسته از متخصصانی باید انتخاب شوند که درزمینهی موردپژوهش متخصص و صاحب‌نظر باشند. در این تحقیق درمجموع از ۳۰ نفر از متخصصین و صاحب‌نظران حوزه‌ی تعلیم و تربیت، مدیران آموزش‌وپرورش و متصدیان تدوین سند تحول تعلیم و تربیت و متخصصان دینی صاحب‌نظر در خصوص حیات طیبه مصاحبه به عمل خواهدآمد.
ابزار جمع آوری اطلاعات: ۳ ـ ۴
در این پژوهش به‌منظور گردآوری و تهیه مبانی نظری و پیشینه که با بررسی منابع کتابخانه‌ای و اسناد مربوط صورت پذیرفته است از ابزاری مانند فیش تحقیق استفاده‌شده همچنین به‌منظور بررسی و آگاهی از نظرات و دیدگاه‌های صاحب‌نظران، متخصصان و مجریان آموزش‌وپرورش از ابزار مصاحبه استفاده‌شده است.
۳ ـ ۵ روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها:
فایل شماره 8795
